محمدرضا جمشیدی 

بارش بی‌سابقه نزولات آسمانی در طول چند روز گذشته نه تنها مسؤولان را غافلگیر کرد، بلکه در استان‌های لرستان، خوزستان و ایلام منجر به آب گرفتگی و سیل شد و به ساکنان این مناطق به‌ویژه روستائیان و زمین‌های کشاورزی آسیب‌های جدی وارد کرد. 

در این روزها و با توجه به شرایط به‌وجود آمده رسانه‌ها محل انتشار نقطه‌نظرهای بسیاری درخصوص دلایل ظهور این پدیده خسارت بار هستند، برخی نمایندگان مجلس عملکرد نادرست وزارت نیرو در مدیریت مخزن سد دز را عامل بروز سیلاب در این منطقه می‌دانند و معتقدند که هشدارهای سازمان هواشناسی درخصوص احتمال وقوع سیلاب جدی گرفته نشده و 132 شهر و روستای منطقه به‌همین دلیل تهدید شده است. 

البته برخی‌ها هم اسکان نیافتن روستائیان در مناطق مرتفع و نبود دوراندیشی‌های گذشته را عامل گسترش یافتن خسارت‌های فعلی قلمداد کرده‌اند. 

اما به‌راستی اصل ماجرا چیست و آیا مدیری از خود پرسیده است که این همه آب کجا رفت و به‌راستی مدیریت مهار نزولات آسمانی که برای کشور خشک و نیمه خشکی نظیر ایران حکم کیمیا را دارد متوجه قصور کدام ارگان مسؤول است؟

به‌راستی آیا با برنامه‌ریزی بهتر نمی‌شد مانع خسارت بسیار به اراضی شمال خوزستان شد و سرانجام این‌که مگر یکی از ویژگی‌های سدها در چنین مواقعی کاهش اثر سیلاب‌های فصلی نیست، به واقع آیا مدیریت سد دز در این نقش عمل کرد، یا با گشودن دریچه‌ها، خود عامل وقوع سیل در اراضی پایین‌ دستی شد؟!

برپایه گزارش‌های منتشر شده در همین بارندگی‌های اخیر بیش از یک میلیارد مترمکعب بارش در حوزه آبریز سه سد «کارون 3»، «دز» و «گتوند» صورت گرفت که متأسفانه به‌دلیل نبود مدیریت اصولی یا سرریز شد و به‌صورت روان آب به‌هدر رفت و یا با بازکردن دریچه سدها خود عامل تخریب شد. 

براساس آمار منتشر شده سالانه حدود 400 میلیارد مترمکعب نزولات آسمانی در ایران وجود دارد که حدود 270 میلیارد مترمکعب آن تبخیر و بالغ بر 17 میلیارد مترمکعب دیگر از مرزها خارج می‌شود. 

یعنی برخلاف هجمه‌های بی‌انتهای وارده به بخش کشاورزی به‌عنوان پرمصرف‌ترین عامل منابع آبی، مشخص می‌شود که بالغ بردو سوم منابع آبی کشور تبخیر و از کشور خارج شده که به‌دلیل سوء‌مدیریت استفاده بهینه از آنها ممکن نیست. 

پس جدای از مسایل زیربخشی کشاورزی نظیر ضرورت توسعه آبخیزداری و توجه به آبخوان‌ها به‌نظر می‌رسد کلید گمشده کشور در این خصوص را باید در مدیریت منابع آب جستجو کرد. 

مدیریتی که به‌نظر می‌رسد نه در مهار آب‌های سطحی و ممانعت از تبخیر بالای کشور کارنامه قابل قبولی را از خود برجای گذاشته و نه ساختار خود را به‌گونه‌ای بنا نهاده که بتواند زهر بلایای طبیعی نظیر سیلاب‌های اخیر را بگیرد.