صنایع غذایی> اقتصاد غذا - حسین چمنی*- اخیرا یکی از فعالان اقتصادی (اسدا... عسگراولادی) در توضیح موانع  صادرات فرآورده های لبنی به روسیه صنایع لبنی را متهم به  گرانفروشی و منفغت طلبی کردند که بازتاب گسترده ای در رسانه ها داشت. اینکه ایشان بر اساس کدام دانسته ها و داشته ها به چنین تحلیلی رسیده اند مجهول است، اما سخن ایشان ترکیبی از خبر درست و ریشه یابی نادرست است.
فعالان اقتصادی بخوبی می دانند که طی چند سال گذشته شاه بیت تذکر صنایع لبنی به سیاستگذاران کشور پرهیز دادن آنان از اتخاذ سیاستهایی بوده است که به افزایش قیمت تمام شده محصولات لبنی منجر می شود. متاسفانه اتخاذ چنین سیاستهایی  طی سالهای اخیربازار داخلی و صادرات را بشدت تحت تاثیر قرار داده است. پس از اجرای طرح هدفمندی یارانه ها، به استناد گزارش بانک مرکزی مصرف شیر در داخل کشور بیشترین کاهش را نسبت به سایر مواد غذایی تجربه کرده است. صادرات لبنیات  نیز که طی سه سال اخیر رتبه اول صادرات صنایع غذایی را از آن خود کرده است بدلیل افزایش مداوم قیمت تمام شده فرآورده ها از سویی توجیه اقتصادی ندارد (حجم صادرات تقریبا ثابت مانده است) و از سوی دیگر امکان رقابت  بیشتررا از فعالان ایرانی در مقابل رقبای منطقه ای و اروپایی سلب کرده است. در بازارهای واردکننده لبنیات، رقبای شرکتهای ایرانی ضمن برخورداری از حمایت مستقیم دولتهایشان، از ثبات قیمت برخورداربوده و طی دوسال اخیر بدلیل کاهش شدید قیمت جهانی اقلام تعیین کننده ای مانند شیر خام، شیر خشک و کره، از سود بیشتری برخوردارشده اند، موضوعی که صنایع تبدیلی داخلی ازآن محروم بوده اند.

شیر خام مهمترین عامل تاثیر گذار در قیمت تمام شده فرآورده های لبنی است. این تاثیر بسته به نوع محصول از 68 تا 75 درصد در نوسان است. نگاهی به وضعیت قیمت شیر خام در کشور شاید بسیاری ازابهامات قیمت فرآورده های شیری را روشن کند. 

در تیرماه سال 90 هر لیتر شیرخام 420 تومان خریدای می شد. با اجرای مرحله اول طرح تحول اقتصادی( که با افزایش شدید قیمت حاملهای انرژی ، دستمزد، هزینه حمل ونقل ورشد تورم در اقتصاد مواجه بود )  قیمت شیر خام ماهانه با افزایش مواجه شد تا جاییکه در ابتدای سال 93 شیرخام به قیمت 1110 تومان رسید. دامداران معتقد بودند که این قیمت پاسخگوی هزینه های آنان نیست و ستاد تنظیم بازار را به یاری طلبیدند. ستاد تنظیم بازار نیز در بهار 93 قیمت 1440 تومان برای هر لیتر شیر خام را مناسب تشخیص داد و این قیمت را به صنایع لبنی ابلاغ کرد تا بار حل مشکل تولید کنندگان شیر خام را نیزبه  دوش صنایع لبنی بگذارد. صنایع لبنی با این مصوبه  بدلیل وضعیت بازار، کاهش قدرت خرید مردم و عدم امکان صادرات مخالفت کردند. فشار وارده بر صنایع بالاخره تا حدی کار ساز شد و آنها با افزایش 13 درصدی قیمت شیرخام موافقت و شیر خام را به قیمت 1250 تومان خریداری کردند. قیمتی که هم اکنون نیز پابرجاست و نوسان اندکی داشته است. اما بررسی کشورهای اروپای غربی در همین دوره حاکی از آن است که قیمت شیر خام دراین کشورها (که صادر کنندگان اصلی  لبنیات به روسیه و سایر کشورها هستند) از کاهش برخوردار بوده و  به شکل معنی داری از قیمت شیر خام ایران پایین تر است. متوسط قیمت هر کیلو گرم شیرخام  کشورهای اروپایی در ماه جاری میلادی 28.56 سنت یورویعنی معادل 1128تومان (1یورو= 3950 تومان) بوده است. میانگین قیمت شیر خام در 28 کشور اروپایی در فوریه 2016، هشت درصد نسبت به فوریه 2015 کاهش داشته است( جدول پیوست است). این بدان معنی است که سال گذشته هم شیر خام ایران گرانتر از اروپا بوده است. کاهش قیمت در برخی از کشورهای اروپایی مانند جمهوری چک تا 14 درصد گزارش شده است.  (البته در کشورنیوزیلند که از صادر کنندگان اصلی شیرخشک و کره به بازارهای دنیاست شیرخام به قیمت 20 سنت یورو معادل 790 تومان فروخته می شود) . نکته دیگری که در تعیین ارزش شیرخام بسیار تعیین کننده است میزان ماده خشک شیر تولیدی است. چربی شیر خام ایران 3.2 درصد و شیرخام اروپا 4.2 درصد و میزان پروتئین شیرخام ایران 3 وشیرخام اروپا 3.35 درصد است. با لحاظ کردن این فاکتورها شیر خام ایران باید 150 تومان از شیر خام اروپایی ارزانتر باشد. مقایسه هزینه های انرژی ، دستمزد و سایر هزینه ها ی تولید کشورهای اروپایی و ایران نیز قیمت بالاتر شیر خام تولیدی کشور را غیر قابل باور می گند، اما واقعیت تلخی است که هیچکس زحمت آسیب شناسی آنرا بخود نداده است.

علاوه بر شیر خام، سایر هزینه ها مانند بسته بندی، دستمزد و قیمت حاملهای انرژی نیز توسط دولت و مجلس یا شرکتهای دولتی تعیین تکلیف می شوند. با این توصیف حداقل 92 درصد قیمت تمام شده فرآورده های لبنی از دایره تصمیم شرکتهای لبنی خارج بوده و به اراده سایر بخشها متکی است. سیاستهای اقتصادی که صنایع لبنی را تحت تاثیر قرار می دهند تا کنون نه تنها صادرات محور نبوده ، بلکه حل مشکل دامداران را هم وظیفه صنایع لبنی می داند. با این محدودیتها، صادرات 600 هزار تن محصول لبنی و حفظ رتبه اول صادرات صنایع غذایی هنر بزرگی است که صنایع لبنی تا کنون از عهده آن برآمده اند. تغییر کوچک در برخی از سیاستها مانند اجازه واردات برای صادرات می تواند قدرت رقابت شرکت های موفق ایرانی را تا چند برابر افزایش دهد. اینروزها شرکتهای بزرگ اروپایی ایران را بزرگترین پتانسیل منطقه در تولید و صادرات محصولات لبنی می دانند ، اما دخالتهای گسترده و سیاست های غیر کارشناسی را بزرگترین مانع همکاری می بینند. قیمت فرآورده های لبنی ایران گران است، اما مقصر آن کیست ؟ دوستانی که با نیت  کمک به افزایش صادرات به طرح اتهامات عاری از حقیقت می پردازند، خوب است از توانائیهای ارتباطی که دارند  برای کمک به تصمیم سازی صحیح بهره ببرند، موضوعی که جای خالی آن بشدت در سیاستگذاران این بخش به چشم می خورد. 

*کارشناس صنعت شیر

برای دریافت نمودارها و جداول تکمیلی کلیک کنید





کد خبر 9a67f02431ba45519f25799059505a72

برچسب‌ها

نظر شما

شما در حال پاسخ به نظر «» هستید.
5 + 5 =

نظرات

  • نظرات منتشر شده: 4
  • نظرات در صف انتشار: 0
  • نظرات غیرقابل انتشار: 0
  • مسعود ۰۸:۱۱ - ۱۳۹۵/۰۲/۰۹
    1 2
    آقای کارشناس شیر :!!!! من یک دامدارم. اولآ اینکه بالاترین قیمتی که کارخانه دار از من شیر تحویل گرفته از 5 سال پیش تا حالا 1100 تومان بوده که اون همن مربوط به یک سال پیش است ، البته اون هم 2 ماه .قیمتی که الان بابت شیر می پردازند کمتر از این قیمت است که با هزار منت پرداخت پول هم به 4 الی 5 ماه بعد موکول می کنند. می خوام بدونم کارخانه های خارج کشورم این جوری بد حساب هستند.دومآ با توجه به مصرف بالای شیر خشک در صنایع لبنی به علت سود بیشتر، شاید اگر صادرات کارخانه دارها کم شده دلیل در کیفیت محصولات آنها دارد نه قیمت آن؟ شما از سود کارخانجات صحبت می کنید من از ضرر تولید کننده می گم. قیمت تمام شده هر کیلو شیر تولید شده برای دامدار 1550 تومان است آقای کارشناس
  • وحید آجورلو ۱۴:۵۳ - ۱۳۹۵/۰۲/۱۱
    0 0
    صرف نظر از فاصله‌ی کیفیتی، قیمت تمام شده‌ی بسیاری از کالاها و خدمات هم در داخل کشور بالاتر از قیمت محصولات مشابه خارجی است. با این حال، راه‌حل آن انتقال این قیمت به مراحل بعدی زنجیره تولید و عرضه (و در پایان به مصرف‌کننده) نیست؛ چرا که نتیجه‌ی آن تضعیف کل زنجیره‌ی همکاری (از کشاورز، دامدار، صنعت، تا شبکه‌ی توزیع) خواهد بود. فراموش نکنیم که منظور از ایجاد سازمان تجارت جهانی (حداقل در شعار) این است که کالای باکیفیت، با ارزان‌ترین قیمت به مصرف‌کننده برسد. در این صورت، همه‌ی زنجیره باید به فکر افزایش رقابت‌پذیری (و نه افزایش قیمت، بلکه کاهش قیمت) باشند. راه‌حل‌های تسکینی (مثل افزایش قیمت، اعطای تسهیلات، یارانه و ...) هم بیش از آنکه مساله را حل کنند، تنها مشکل را جابجا می‌کنند. راه‌حل اساسی، نیاز به یک مطالعه‌ی اساسی و سیستماتیک دارد که به چرایی موارد زیر پاسخ داده و در صورت امکان راه‌حل‌هایی نیز پیشنهاد دهد: - ابهام یا حداقل بی‌ثباتی در سیاست‌ها - تفاوت‌های قیمتی نهاده‌ها در مقایسه با دیگر کشورها - پایین بودن راندمان و بهره‌وری (در کشاورزی، دامداری و صنعت) در مقایسه با دیگر کشورها - میزان اقتصادی بودن مقیاس فعالیت‌ها - سایر موارد «فنی»، «اقتصادی»، «مالی» و «مدیریتی»
  • حسین چمنی ۰۹:۴۰ - ۱۳۹۵/۰۲/۱۲
    1 0
    مسعود عزیز برخی از دغدغه های شما قابل درک است. اعتقاد دارم که از سیاستهای غلط چهار بخش متضرر شده اند: 1- دامداران:با کاهش مصرف ، تقاضا برای شیر خام کاهش پیدا کرده و با توجه به هزینه های بالا ی تولید شیر خام (ناشی از قیمت نهاده ها و تولید زیر ظرفیت) قیمت بازار پاسخگوی نیاز دامداران نیست. 2- صنایع تبدیلی: صنایع لبنی با توجه به کاهش قدرت خرید مردم امکان فروش محصول به قیمت واقعی را ندارند و کاهش حاشیه سود آنان به سمت نقطه صفر ، شرایط را برای این شرکتها بحرانی کرده است. بیش از 50 درصد ظرفیت فرآوری این شرکتها بلا استفاده مانده و همین امر با کاهش شدید بهره وری، هزینه تولید را افزایش داده است. 3- مصرف کنندگان: کاهش مصرف لبنیات سلامت مردم را به خطر انداخته و هزینه های سنگین درمان را به آنان تحمیل می کند. 4- دولت: کاهش مصرف باعث تعطیلی یا کاهش ظرفیت تولید دامداریها و کارخانه های لبنی شده است. این موضوع علاوه بر حذف فرصتهای شغلی مولد، هزینه های زیادی را به دولت برای حمایت از تولیدکنندگان تحمیل می کند . دولت هم که با توجه به کاهش درآمدهای نفتی امکان تامین عدم النفع تولید کنندگان را ندارددچار مشکل تصمیم گیری شده است . ضمن اینکه کاهش شاخص سلامتی مردم ، باعث کاهش نرخ بهره وری نیروی انسانی کشور و در نتیجه کاهش تولید ناخالص ملی می شود. می بینید که در شرایط موجود همه متضرر شده اند. در چنین شرایطی همفکری ، وحدت نظر و کمک به همدیگر برای برون رفت از این شرایط بهترین گزینه است. متهم کردن صنایع تبدیلی به استفاده از شیر خشک اگر به یک باور تبدیل شود زیان اول آن به دامداران وارد خواهد شد،چرا که تقاضا را دوباره کاهش خواهد داد. همه در یک کشتی نشسته ایم و نجات این کشتی نیازمند همراهی و همدلی است. تاخیر در پرداخت به دامداران حقیقتی تلخ است که بخاطر نبود بازار برای محصولات لبنی اتفاق افتاده و امید می رود که با بهبود شرایط اقتصادی این مشکل بزرگ حل شود.
  • مسعود ۰۹:۳۷ - ۱۳۹۵/۰۲/۱۳
    0 0
    کاملآ این صحبت ها صحیح است ولی زمانی که من تولید کننده ، شرایط تولید و ادامه فعالیت را داشته باشم. رفتار مردم واقعآ جوابگویی خیلی از سوالات است .به نظر شما آقای چمنی در زمانی که استقبال مردم از صنایع لبنی کم شده ، چرا استفاده از لبنیات های سنتی مورد اقبال بیشتری قرار گرفته، آیا علت کیفیت محصولات نیست؟؟؟؟؟. اختلاف قیمت فروش در این بخش ها قابل تامل نیست؟؟؟؟؟؟؟ مگر هر آنچه که قابل استخراج از شیر خام باشد را جدا نمیکنند جداگانه با هر عنوانی می فروشند... چرا باز قیمت فرآوردهای صنعتی بالاتر از بخش سنتی است؟؟؟؟؟ چرا مطلب این قدر پیچیده می کنید تا از جواب دور بشیم؟ الان قیمت تمام شده شیر برای دامدار 1550 تومان است کی می خواد ضرر این بخش را جبران کند . اگر کارخانه دار کمتر سود کند بهتر یا این که دامدار ضرر کند. دولتم در این ارتباط می توانند با کمک به هر دو بخش در راستای تولید بیشتر و با کیفیت تر محصولات (قرار دادن یارانه برای مصرف کننده و ممانت وجلوگیری از استفاده از شیر خشک در صنایع لبنی )، از بار هزینه درمان امراضی که به علت کاهش مصرف لبنیات در مردم باید بپردازد کم کند. ولی الان مقصر اصلی این نخ سر درگم کارخانجات هستند که با هدف سود بیشتر و استفاده از شیر خشک در حال نابودی کامل صنعت دامپروری هستند. که پیامدهای این روند نامیمون گریبان گیر خود آنها نیز خواهد شد.