محسن خلیلی
کشورمان شرایط بسیار متفاوتی را نسبت به سال‌های گذشته تجربه می‌کند. وضعیت که به تعبیری می‌توان آن را «وضعیت استثنایی» نام نهاد. در قرائتی البته متفاوت و در تضاد با تعریفی که کارل اشمیت نظریه‌پرداز آلمانی و به تبع آن «آگامبن» فیلسوف سیاسی ایتالیایی از آن مراد کرده‌اند.* اما منظور نگارنده از «وضعیت استثنایی» کشورمان در شرایط حاضر، وضعیتی است که به خصوص در بعد اقتصادی و معیشتی بیش از هر زمان دیگر نیاز به «همگرایی» و رعایت اخلاق (انصاف و همیاری) و قانون (تعریف منافع فردی در پرتو منابع جمعی) در آن احساس می‌شود. چرا که در تاریخ پر فراز و نشیب کشورمان عمر دوستی‌ها و همدلی‌ها و رحم بر یکدیگر کوتاه و «وضعیتی استثنایی» بوده و «قاعده» رفتاری ما را «وضعیت استثنایی» در معنای جدایی و تضاد تشکیل می‌داده است. در شرایط امروز کشورمان شاهد تلاش‌های دولت و مجلس و سایر قوا و نهادها حاکمیتی برای غلبه بر مشکلات و علی‌الخصوص فشارهای خارجی بر کشور می‌باشیم ضرورت دارد به عنوان یک فرد یا مجموعه‌ای از افراد به سهم خود و حتی فراتر از سهم همیشگی خود، در جهت همدلی و دوستی با خود و دیگری اهتمام نمائیم. این الزام، الزامی در درجه اول اخلاقی است یعنی آنکه وظیفه اخلاقی ماست که خیرخواه خود و جامعه‌مان باشیم و به یکدیگر «رحم» کنیم. این ضرورت اخلاقی و عقلانی در تعابیر مذهبی نیز موکد شده است چنان که روایت است که «بر مسلمانان واجب است که در پیوستن به یکدیگر کوشش کنند و همدیگر را به مهربانی یاری دهند و بر یکدیگر عطوفت و مهربانی کنند» و در روایتی دیگر آمده است: «به هم بپیوندید و با هم نیکی کنید  به یکدیگر رحم نمایید و با همدیگر مهربانی کنید».


در بعد غیرفردی و نهادی نیز رحم کردن و مهربانی کردن با یکدیگر امری منطقی و علمی است. امری که از آن به «مسوولیت اجتماعی شرکت‌ها» یاد می‌کنند. در این مفهوم فعالان اقتصادی باید تلاش نمایند تا در کنار فعالیت‌های صنعتی، نقش اجتماعی خود را ایفا نمایند و در مسیر خروج کشورشان از رکود و عقب‌ماندگی و ارتقای سطح آموزش و بهداشت و فرهنگ اجتماعی تلاش نمایند.


باید بپذیریم سعادت افراد جامعه به یکدیگر گره خورده است و نمی‌توان با نفی یکدیگر به اقدام مشترک برآمده از خرد جمعی به عنوان ضرورت این بره خاص امیدوار بود.

«وضعیت استثنایی» اگر برای دیگران وضعیتی پر تخاصم و جنگ و ستیز است برای ما می‌تواند قاعده‌ای باشد برای دوستی و آشتی ملی و رحم و انصاف نسبت به یکدیگر تا به اتکا به ویژگی‌ها و مزیت‌های سرزمینی، هوش ذاتی و تجارب تاریخی، ملتی هر چه همبسته‌تر و مولد را در حین و فردای پایان این وضعیت شاهد باشیم. البته این همه جمع می‌آید اگر به هم رحم کنیم که پیامبر گرامی (ص) می‌فرمایند: خدای رحمان به مردمان دل رحم، رحم می‌کند! در زمین رحم کنید تا آنکه در آسمان به شما رحم کند.

محسن خلیلی
*در تعریف آگامبن «وضعیت استثنایی» وضعیتی است که در آن قانون معلق و خط و مرزبندی‌ها درون جامعه و بین آحاد آن پررنگ‌تر می‌شود. چنان که حکومت‌ها در جوامع دمکراتیک به بهانه حفظ امنیت، به اعمال قدرت از طریق مدیریت نبود قانون می‌پردازند. به تعبیر خود وی «در دگر گشتی تاریخ، حکمرانی مبتنی بر بی‌قانونی به شکل عادی حکمرانی تبدیل می‌شود.»