عباس حاجی زاده
پس از سالها روزنامه ایران ارگان رسمی دولت محترم به نقل از معاون وزیر جهاد کشاورزی تیتر زد که :"طرح خود کفایی در تولید دانه های روغنی کلید خورد" این خبر فی نفسه برای ایرانیانی که شناختی در این عرصه دارند شادی افرین است. بالاخره پس از هفت سال از عمر دولت و بازی کردن با انبوه دلارهای نفتی (که می توانست در تولید داخل مورد استفاده قرارگیرد ) وگشاده دستی و سبقت در واردات دانه ، روغن خام و ساخته شده و کنجاله و بی مهری به کشاورزی و کشاورزان قرار گرفت  "مجددا چرخ روزگار به همان نقطه ای رسید که پنجاه سال پیش رسیده بود وان نیاز به دانه های روغنی وانواع فراورده های ان از روغن خوراکی گرفته تا خوراک  دام وطیور وبسته شدن شاهراه واردات به همان دلایل چند دهه قبل میباشد .در مثل می گویند انسان عاقل از یک سوراخ دو بار گزیده نمی شود ولی ایران ما برای چندمین بار است گزیده می شود وفراموش می کند . امید واریم که این بار  جدی باشیم واز بی خیالی رسته وبه منافع ملی برای بلند مدت بنگر یم.

جناب اقای ناصر توکلی معاون محترم امور تولیدات گیاهی وزارت جهاد کشاورزی که در شهریور ماه امسال منصوب شده اند قد مشان برای دانه های روغنی خیر است واز کارها ی اولیه شان پس از انتخاب به این مهم پرداخته اند.

مقام معظم رهبری در سال1382که جشن خودکفایی در تولید گندم بود در دیدار با کشاورزان فرمودند:"گندم یکی از مواد لازم ماست در بقیه مواد لازم مثل لبنیات و روغن و گوشت هم باید کشور کاملا خود کفا وغنی شود و بتواند این محصولا ت را صادر کند."(اهل فن می دانند که "بقیه مواد لازم"نامبرده شده در بیانات ایشان همگی در گرو تا مین دانه های روغنی می باشد وخود کفایی در انها  منوط به خودکفایی  در تولید دانه های روغنی می باشد.

دولت وقت در پی ان فرمان با مطالعه وبررسی فراوان واستفاده از امکانات ان زمان و حتی طرح موضوع در شورای امنیت کشور اقدام به تهیه برنامه تولید دانه های روغنی وتامین منابع روغن نباتی نمود وپیشرفت خوبی هم داشت ورقم خود کفایی در روغن  از منابع داخلی را به بیش از 15 درصد رساند ولی باتغییر دولت ومجریان وزارت جهاد کشاورزی  نه تنها این برنامه فراموش شد بلکه زراعت کلزا که یکی از محوری ترین منابع این طرح بود علیرغم همه هزینه ها وسرمایه گذاریهای زیرساختی مسکوت گذاشت وتمامی تلاش به واردات مصروف گردید.

لازم است کمی در دانه های روغنی ریز شویم تا جایگاه بحث وارزش انرابیشتر متوجه شویم.

انواع دانه های روغنی قابل کشت وتجربه شده در ایران عبارتند از : کلزا یا کانولا/سویا/ آفتابگردان /پنبه دانه وگلرنگ که این محصولات با ارزش ترین نباتات صنعتی وتبدیلی در جهان می باشند ونقش تعیین کننده واستراتژیک در امنیت غذایی انسانها دارند. از سویی ایجاد اشتغال ودرامد زایی در سطح کشاورزان دارند واز دیگر سو روغن خوراکی وانواع گوشت قرمز وسفید را تامین می کنند.ودر صنایع مختلف کاربرد دارند که اجمالا به نقش برخی از انها می پردا زیم .

1-   کلزا یا کانولا: کلزا یا کانولا گیاهی است که در دهه 1370 خورشیدی با هدف استفاده در طرح تامین منابع روغن نباتی بصورت جدی مورد نظر وآزمایش قرار گرفت.

با تلاش وهمت بسیار بالای مسوولین وقت وکار شبانه روزی تحقیقاتی و علمی در مزارع و آزمایشگاهی ومطالعاتی  به نتایج بسیار مثبتی رسید بطوریکه در طرح تامین منابع روغن نباتی بعنوان زراعت محوری قرار گرفت .

کلزا زراعتی است مدیریت پذیر وسازگار با تمامی اقلیم گسترده ومتنوع ایران .بعد از جنگ جهانی دوم بویژه در کانادا توسعه یافت وارقام اصلاح شده وقابل خوراک انسانی معرفی گردید وکشورهای استرالیاوچین وهندوستان نیز با توجه به نیاز خود بصورت جهشی انرا در الگوی کشت قرار دادند و موفق شدند بخش زیادی از روغن مورد نیاز کشورشان را از زراعت این محصول تامین نمایند.

در کشور ما نیز نتایج تحقیقات وکشت گسترده در بیشتر نقاط  از شمالی ترین مناطق تا جنوب وغرب وشرق ومرکز .مناطق سرد وگرم و معتدل همگی مورد ازمایش قرار گرفت وموفق بود ارقام هیبرید وغیرهیبرید وبهاره وزمستانه در کشور شناسایی وتولید گردید وکشاورزان نیز به ان خو گرفته اند .

کلزا زراعتی است که برای حفظ وتوسعه کشت گندم الزاما در الگوی کشت ودر تناوب با گندم قرار می گیرد واین نکته ای است که متخصصین کانادایی واسترالیایی واروپایی دقیقا به ان اشاره می کنند و مورد عمل قرار می دهند و ضمن ارایه ادله تخصصی کشاورزی برای ان دلایل اقتصادی نیز دارند. کلزا در تناوب با گندم ضمن اصلاح بافت خاک  کار مبارزه با علفهای هرز هردو محصول را اسانتر وکم هزینه تر میکند..واز طرفی باقیمانده ساقه گیاه کلزا از منابع غنی در تغذیه دامهای شیری می باشد.

2-سویا: سویا دانه روغنی ای است که بیشترین حجم برداشت دردنیاوبالاترین میزان روغن در جهان را داراست .مرکز عمده  واصلی کشت آن قاره آمریکا بویژه کشورهای ایالات متحده /کانادا /برزیل /آرژانتین وچند کشور دیگر آمریکای لاتین می باشند. محصولات اصلی استحصالی از این دانه "روغن نباتی "کنجاله سویا ولستین می باشد که بحران اخیر در تامین روغن وگوشت مرغ در کشورمان ناشی از نبود این محصولات بود.

در کشور ما در دهه 40 خورشیدی این زراعت وارد شد ودر الگوی کشت بویژه در استانهای شمالی قرار گرفت در استانهای اردبیل لرستان کرمانشاه آذربایجان غربی وخوزستان نیز کشت شده ولی با توجه به نیاز ابی وخاک مناسب وارقام خاص که اکثرا در تیول امریکاست عملا نمی توان به تولیدی بیش از انکه طی سالهای گذ شته حاصل شده امیدوار بود.

3-آ فتابگردان: آفتابگردان از دانه های روغنی خوب وپر روغن می باشد که از دهه40 به کشور وارد شدوتجربه خوبی هم در تولید ان به دست آمده . در اراضی دیم وابی  در کشت اول وزراعت بعد از گندم قابلیت کشت دارد .در اکثریت مناطق کشور کشت شده وموفق بوده است. ولی بدلایل اقتصادی وتعلل در معرفی ارقام مناسب بیشتر به اراضی دیم رفته ضمن اینکه برای کسب سود به سمت مصارف آجیلی کشانده شده است.

4 - پنبه دانه : پنبه دانه یکی از محصولات استحصالی از پنبه می باشد. زراعتی که در دنیا به طلای سفید مشهور است هرچند ارزش ذاتی ان به مراتب بیش از طلاست ومصداق کامل بیانات مقام معظم رهبری در جاسه مذکور می باشد که فرمودند: "الزارعون کنوزالله فی ارضه" یعنی کشاورزان کسانی هستند که گنجینه های خدا در زیر زمین را می دروند و استخراج می کنند. مهمترین گنجینه خدا در زمین وخاک عبارتست از موادی که مایه ادامه حیات بشر وحیوانات است. این از طلا ونفت مهمتر است طلا ونفت وسیله بدست آوردن مایحتاج زندگی است اما محصول غذایی مهمترین مایحتاج زندگی است."محصول زراعی پنبه بواقع گنجی است که انسان شناخته از شروع کشت مایه خیرو برکت است تازمانی که آخرین اجزاء آنمصرف می شود گستره وسیعی از صنایع نساجی /کاغذ /روغن نباتی و دامپروری و...را تغذیه می کند.

معاونت محترم تولیدات گیاهی آماری داده اند از سال 1340 که روغن حاصل از دانه های روغنی76 درصد نیاز داخل را تامیین می کرده است که جالب است بدانیم تقریبا تمامی این روغن از پنبه دانه استحصال می شده است زیرا در ان زمان دیگر دانه ها در ایران شناخته شده نبود وتنها زراعت پنبه در بیشتر مناطق کشور انجام می شد که متاسفانه در سالهای اخیر این گنجینه خدایی از الگوی کشت کشور تقریبا حذف شده است که بسیار غم انگیز می باشد.

در این مقطع تاریخی کشور ما که تحریم سراسری  واردات کالا و انتقال ارز به خارج با مشکل مواجه شده واز طرفی قیمتهای جهانی مواد غذایی افزایش یافته وقیمت دلار چند برابر شده است این شرایط تولید دانه روغنی بخصوص کلزا را برای کشاورز وخرید وروغنکشی ازانرا برا ی کارخانه دار اقتصادی و سودده می کند. اینک که معاونت محترم وزیر جهاد کشاورزی هر چند دیر به امر برنامه ریزی واجرای طرح خود کفایی  در تولید دانه های روغنی مبادرت نموده که امیدواریم طرح کارشناسی شده واجرایی ودقیقی باشد وپس از طرح در کمیته های عالی تصمیم گیری در دولت وبا اختصاص بودجه های مورد نیازومنابع مالی واعتباری لازم اقدام به کلید زدن این طرح نموده باشند . و با توجه به اینکه اهمیت استراتژیک دانه های روغنی در امنیت غذایی وبی اعتمادی به دنیای خارج وتولید کنندگان جهانی در تامین نیازهای ما برای چندمین مرتبه اثبات شده است قطعا فرصتی طلایی برای تمامی وطندوستان است که در یک حرکت تاریخی برای همیشه کشور را از این سرشکشتگی برهانند وبا عزم ملی وهمت والا وبه کارگیری تمامی انسانهای متخصص ووارسته ودلسوز که بحمدالله در میهن ما بسیارند پیگیرانه وبی وقفه به زراعت دانه های روغنی بپردازند و مایحتاج غذایی خود را از خاک مبارک میهن استخراج کنند .این امر بالاترین خدمتی است که ما میتوانیم به نسلهای اینده که فرزندانمان هستند هدیه دهیم . انشاءالله