رشد اقتصادی در سال‌های اخیر با نوسانات زیادی روبه‌رو بوده است، در این بین گزارش‌های مختلفی از نهاد‌های داخلی و خارجی نیز انتشار یافته است.

این گزارش‌ها شامل آمار‌هایی است که می‌توان بعضی از شاخص‌ها از جمله نرخ رشد اقتصادی را مقایسه کرد. صندوق بین‌المللی پول و بانک مرکزی از جمله نهاد‌های مهمی هستند که آمارهای مختلف را منتشر می‌کنند و برای ارزیابی عملکرد اقتصادی کشور بسیار حائز اهمیت است. در این بین می‌توان با مقایسه آمارهای این دو نهاد روند اقتصادی ایران را در سال‌های اخیر مقایسه و به تصویر کشید.

تولیدناخالص داخلی و رشد اقتصادی

در میان شاخص‌های مختلفی که در خصوص وضعیت اقتصاد کلان منتشر می‌شود، رشد اقتصادی به دلیل ماهیت جامع خود، اهمیت زیادی دارد. نرخ رشد اقتصادی یکی از شاخص‌های اصلی اقتصادی محسوب می‌شود که سرعت افزایش یا کاهش تولید ناخالص داخلی را نشان می‌دهد. برای محاسبه رشد اقتصادی، میزان تولید ناخالص داخلی را تا پایان یک دوره زمانی مورد محاسبه قرار داده و سپس با مقایسه آن با رقم تولید ناخالص در پایان دوره مشابه قبلی، تغییرات آن و نیز میزان رشد این تولید مورد محاسبه و ارزیابی قرار می‌گیرد. به این ترتیب، به میزان رشد تولید ناخالص داخلی، در یک دوره زمانی معین، رشد اقتصادی گفته می‌شود. در این بین با توجه به آمارهای مختلف اقتصادی و با مقایسه گزارش‌هایی که از منابع معتبر به صورت ماهانه یا سالانه منتشر می‌شود؛ می‌توان تحلیل‌هایی ارائه داد و روند حرکتی اقتصاد ایران را از زوایای مختلف بررسی کرد. همچنین روش‌های مختلفی برای محاسبه تولید ناخالص ملی وجود دارد. محاسبه مجموع ارزش افزوده، محاسبه با نگرش مصرف و محاسبه با نگرش درآمد، سه روش متداول انجام این کار هستند که عوامل زیادی در افزایش تولید ناخالص داخلی تاثیرگذار است که در این بین می‌توان به نرخ تورم، نرخ نوسانات ارزی و سیاست‌های مالی دولت اشاره کرد.
محاسبه تولید ناخالص داخلی کشورها معمولا به دو صورت انجام می‌گیرد. محاسبه تولید ناخالص داخلی بر مبنای نرخ برابری ارز کشورها با یک ارز جهانی مانند دلار یا محاسبه بر حسب قدرت خرید ارز محلی به یک ارز مرجع جهانی مانند دلار.

مقایسه آمار بانک مرکزی و صندوق بین‌المللی پول

«صندوق بین‌المللی پول» نهاد مهم ناظر بر اقتصاد جهانی، ارزیابی‌های خود را از رشد اقتصادی کشورهای جهان در قالب گزارش 6ماهه ارائه می‌دهد. در گزارش جدید «صندوق بین‌المللی پول» (IMF) تحت عنوان «چشم‌انداز اقتصاد جهان؛ گذر و بحران» که در مهرماه سال‌جاری (اکتبر 2013) منتشر شده، وضعیت فعلی و پیش‌بینی شاخص‌های کلیدی اقتصادی کشورهای جهان مورد بررسی قرار گرفته است. از جمله، این گزارش رشد اقتصادی ایران و کشورهای همسایه را در سال 2012 (دی 1390 تا آذر 1391) و پیش‌بینی سال 2013 (دی 1391 تا آذر 1392) برآورد کرده است.
بانک مرکزی ایران نیز آمار مربوط به تولید ناخالص داخلی را در گزارش‌های 3 ماهه خود تحت عنوان «نماگرهای اقتصادی» منتشر می‌کند که آخرین گزارش مربوط به سه ماه سوم سال 91 است. براساس گزارش‌های بانک مرکزی، در سال 91 رشد تولید ناخالص داخلی (رشد اقتصادی) براساس سال پایه 1376 با احتساب نفت منفی 5.8 درصد است. البته پیش از این مرکز آمار ایران با انتشار گزارشی رسما اعلام کرده بود که نرخ رشد اقتصادی سال 91 به منفی 5.4 درصد رسیده است؛ معاون برنامه‌ریزی دولت و وزیر اقتصاد و همچنین رییس‌جمهور در اظهارات جداگانه این نرخ را تایید کرده‌اند.
با استفاده از داده‌های این گزارش و آمارهای جدید بانک مرکزی، می‌توان میزان عملکرد صندوق بین‌المللی پول در سال‌های گذشته را با آمار رشد اقتصادی ایران (گزارش بانک مرکزی) مقایسه کرد. البته این مقایسه با یک تغییر در خصوص دوره زمانی انجام می‌شود؛ چرا که به عنوان مثال «سال گذشته» در آمار IMF، در حدود سه ماه عقب‌تر از «سال گذشته» در گزارش بانک مرکزی است و به جای اینکه در پایان زمستان به انتها برسد، (تقریبا) در پایان پاییز (سال میلادی) به آخر می‌رسد؛ بنابراین برای اینکه مقایسه یکسانی از این 2 آمار داشته باشیم، می‌توان گزارش‌های 3 ماه بانک مرکزی را از ابتدای زمستان تا انتهای پاییز در نظر گرفت. برای مثال ارزیابی عملکرد یکساله شاخص اقتصادی در سال2013 از ابتدای دی ماه سال 91 آغاز شده و در آذر سال 1392 به پایان می‌رسد.

نوسانات چند سال اخیر

رشد اقتصادی از سال 2005 که (تقریبا سال 1384) با شیب ملایمی در حال افزایش بوده آمار‌های بانک مرکزی تقریبا با آمار گزارش بین‌المللی پول برابری می‌کند، این روند رو به رشد در سال‌های بعد نیز مشاهده می‌شود با این تفاوت که در گزارش بانک مرکزی شیب تندتری نسبت به صندوق بین‌المللی پول دیده می‌شود، اما نقطه عطف این روند را می‌توان در سال 2007(تقریبا 1386) یافت که با آغاز بحران جهانی و تاثیراتی که بر اقتصاد جهان گذاشت، تولید ناخالص داخلی ایران به شدت کاهش پیدا کرد .بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول در سال 2008 نرخ رشد اقتصادی شروع به افزایش کرد؛ در حالی که نرخ رشد اقتصادی در آمار بانک مرکزی روند کاهشی خود را ادامه داده است، به طوری که در سال‌های 2008 تا 2010 نرخ رشد اقتصادی از نظر صندوق بین‌المللی پول از بانک مرکزی پیشی گرفته است. این روند در سال‌های 2010 تا 2012 به صورت کاهشی و با اختلافی اندک همگرا می‌شوند و در سال 2012 رشد اقتصادی در ایران هم از نظر بانک مرکزی هم از نظر صندوق بین‌المللی پول منفی است.

تاریخچه رشد منفی

آمار‌های بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران نشان‌ می‌دهد که در 50 سال اخیر رشد اقتصادی ایران دستخوش تغییرات زیادی بوده است، این دامنه نوسان بین ارقام 2.5- تا 15 جای‌ می‌گیرند که بیشترین رشد اقتصادی در سال 1353 و کمترین رشد به سال 1365 بازمی‌گردد. رشد اقتصادی در سال‌های 1358 تا 1361 منفی‌ بوده‌است، در زمانی که جمهوری اسلامی ایران درگیر جنگ تحمیلی با عراق بود و سازوکار‌های اقتصادی ایران این فرصت را برای به قدرت رسیدن توسعه اقتصادی مهیا نمی‌کرد و همچنین صادرات نفتی ایران نیز به مشکل خورده بود، به طوری که درآمد نفتی کشور از 18 میلیارد دلار در سال 1358 به 11 میلیارد دلار در سال 1359 کاهش یافت.همچنین در سال‌های 1364 تا اواخر سال 1367 اقتصاد ایران بار دیگر رشد اقتصادی منفی را تجربه کرد، در حالی که هنوز تمام ذهنیت مسوولان وقت معطوف به جنگ بود و از طرفی تحریم‌های ناعادلانه‌ای از سوی برخی از کشور‌ها بر افزایش این مشکلات دامن می‌زد. اقتصاد ایران با وجود مشکلات زیاد به حیات خود ادامه‌ می‌داد، اما با اتمام جنگ و روی کار آمدن دولت سازندگی رشد اقتصادی ایران آهنگ فزاینده‌ای پیدا کرد و با پیدایش بستر مناسبی برای توسعه، اقتصاد ایران وارد فصل جدیدی از تاریخ پر نوسان خود شد. در ادامه این سال‌ها رشد اقتصادی ایران تا سال‌های اخیر همیشه روند رو به رشدی را تجربه نکرده و گاهی افزایش و کاهش‌ می‌یافت، ولی‌ می‌توان اذعان کرد که این رقم همیشه مثبت بوده، البته در سال‌های اخیر با اجرای سیاست‌های نادرست اقتصادی و همچنین وضع تحریم‌های سنگین، باز هم شاهد این بودیم که رشد اقتصادی ایران به عدد منفی رسیده است. به نحوی که به پیش‌بینی صندوق بین‌المللی پول این شاخص با افت 160 میلیارد دلاری در سال 2013 مواجه خواهد شد. بر اساس این گزارش، تولید ناخالص داخلی ایران در سال 2013 به رقم 388میلیارد دلار کاهش پیدا می‌کند، در حالی که میزان تولید ناخالص داخلی بر اساس قیمت‌های جاری در سال 2012 را 548 میلیارد دلار اعلام کرده بود. این افت شدید تولید ناخالص داخلی باعث تزلزل در جایگاه اقتصادی ایران می‌شود و رتبه آن از 21 به 30 تغییر می‌کند.