دکتر ارسلان محمدیان - تحلیلگر ارشد بازار خرده فروشی

با توجه به اینکه اولین مرحله افزایش قیمت سوخت در حال انجام است و این روند تغییر شاخص های اصلی موثر بر توزیع نشان از آن دارد که خطر بحران آشفتگی در سیستم توزیع قریب الوقوع است. چنین بحرانی رو با روش OODA که مبتکر آن یک خلبان  جت جنگی بوده است  می توان به درستی بررسی کرد.

این روش بررسی بحران دارای چهار مرحله است (Observe, Orient, Decide, Act). در مرحله مشاهده می توان گفت با رشد قیمت سوخت و افزایش هزینه‌های انرژی، شبکه توزیع و پخش محصولات غذایی در کشور وارد مرحله جدیدی از فشار اقتصادی شده است؛ فشاری که به‌ویژه پس از تثبیت مارجین توزیع‌کنندگان از اردیبهشت ۱۴۰۰ و ادامه سیاست قیمت‌گذاری دولتی بر کالاهای اساسی، به‌صورت مستقیم به زیان‌دهی شرکت های توزیع و پخش منجر می‌شود. بر اساس برآوردهای تحلیلی، هزینه‌های لجستیک در شبکه پخش سنتی حدود ۹ تا ۱۱ درصد و در شبکه‌های توزیع آنلاین ۴ تا ۶ درصد از کل هزینه توزیع را تشکیل می‌دهد. با این حال، افزایش قیمت سوخت می‌تواند این سهم را در شبکه سنتی تا بیش از ۱۰ درصد افزایش دهد و نتیجه آن چالش عدم مثبت شدن تراز مالی شرکت های پخش خواهد بود. طبق تجربه های گذشته افزایش حدود 30 درصدی افزایش قیمت سوخت منجر به رشد تا 25 درصدی هزینه های ناوگان،  حدود 20 درصدی هزینه های تعمیرات برای ناوگانی خواهد شد که میانگین عمر آن در ایران حدود 14 سال است و این بدان معنی است برای بار دگر دوباره سیستم توزیع وارد یک چالش جدید و بحرانی خواهد شد  که مرحله 

اثر فوری افزایش سوخت بر هزینه توزیع

افزایش ۳۰ درصدی قیمت سوخت – به‌عنوان یک سناریوی فرضی – منجر به رشد ۲۵ تا ۳۵ درصدی هزینه‌های ناوگان پخش و افزایش ۱۵ تا ۲۵ درصدی هزینه تعمیرات و نگهداری می‌شود. این موضوع برای ناوگان فرسوده پخش که متوسط عمر آن بین ۱۰ تا ۱۴سال برآورد می‌شود، بحران‌زا است.

داده ها در مرحله تحلیل روش مقابله با بحران نشان می دهد با توجه به ثابت ماندن مارجین پخش در کالاهای اساسی، این افزایش هزینه‌ها بدون امکان انتقال به قیمت نهایی، موجب کاهش پوشش جغرافیایی، کاهش دفعات ارسال کالا و کند شدن جریان تأمین فروشگاه‌های خرد و ایجاد حس عدم کالا در مصرف کننده و حس توزیع نامناسب در تولید کننده خواهد شد.با وجود تورم سالانه حدود ۴۰ درصدی و سهم ۳۵ تا ۴۰درصدی کالاهای اساسی از سبد هزینه خانوار، حتی افزایش ۱ تا ۲ درصدی در هزینه توزیع می‌تواند به ۳ تا ۵ درصد رشد قیمت نهایی کالاهای ضروری منجر شود. بنابراین می توان نتیجه گرفت، این موضوع بیشترین اثر را بر دهک‌های کم‌درآمد خواهد داشت.

" امنیت غذایی و حس قحطی چالش مخفی در این تصمیم است"

افزایش هزینه‌های توزیع باعث می‌شود برخی شرکت‌های پخش، مناطق کم‌صرفه را از برنامه خود حذف کنند. این روند می‌تواند دسترسی به کالاهای اساسی در مناطق کم‌برخوردار را کاهش داده و زنجیره تأمین مواد غذایی را با چالش جدی مواجه سازد.

شاید بتوان با بررسی بیشتر و ایجاد نقش ممیزی در روند افزایش قیمت چالش های صنعت پخش را مدیریت نمود و بازنگری در مارجین توزیع کالاهای اساسی،تخصیص یارانه هدفمند به ناوگان توزیع، توسعه ناوگان کم‌مصرف و برقی و استفاده از سیستم‌های هوشمند مسیریابی را برای کنترل اثرات افزایش قیمت سوخت مسیر افزایش را اصلاح  کرد.