در حالی‌که زمستان در راه است و یلدا، بلندترین شب سال، در فرهنگ ایرانی نماد گردهمایی خانواده‌ها و گرمای مهر است، شماری از کارگران دیگر توان برگزاری حتی ساده‌ترین شکل این آیین را ندارند. گرانی بی‌وقفه کالاهای اساسی و افزایش مداوم هزینه‌های معیشت، جشن‌های کوچک خانوادگی را به هزینه‌های لوکس بدل کرده است.

بر اساس آخرین برآوردها، سبد معیشت خانوار کارگری به بیش از ۳۳ میلیون تومان رسیده است؛ عددی که به‌مراتب فراتر از حداقل دستمزد مصوب قرار دارد. همین شکاف عمیق میان درآمد و هزینه باعث شده است که بسیاری از خانواده‌های کارگری از خرید ملزومات سنتی یلدا مانند میوه، آجیل یا لباس نو برای نوروز صرف‌نظر کنند.

 کاهش تابع تقاضا و ناکارآمدی مداخله‌های قیمتی

این فشار معیشتی نه تنها بر سفره، بلکه بر رفتار مصرف‌کننده نیز تأثیر گذاشته است. علیرضا حیدری، کارشناس اقتصادی، در تشریح این وضعیت تأکید می‌کند که در شرایط فعلی، تابع تقاضای کارگران روندی کاهشی یافته است.

وی توضیح می‌دهد: اگر قیمت‌ها ثابت بماند و حقوق یک کارگر از ۲۰ میلیون تومان به ۳۰ میلیون تومان برسد، تابع تقاضای او متفاوت می‌شود و به سراغ کالاهایی می‌رود که تا دیروز قدرت خرید آن را نداشته است. اما در سیستم یارانه‌پردازی فعلی ما، چه در قالب تخفیف مابه‌التفاوت و چه در حالت پرداخت ثابت الکترونیکی، این اتفاق رخ نمی‌دهد.

حیدری تصریح کرد: در شرایطی که نیروی کار و حقوق‌بگیران درآمد حقیقی خود را هرساله به دلیل تورم از دست می‌دهند و میزان افزایش حداقل دستمزد نیز مطابق با افزایش قیمت‌ها ارتقا نمی‌یابد، تابع تقاضای مصرف‌کننده روند کاهشی پیدا می‌کند. اینکه سرانه مصرف گوشت، مرغ، برنج و میوه کاهش می‌یابد، گویای این روند نزولی است.

این کارشناس امور رفاهی افزود: کاری که دولت انجام می‌دهد در بهترین حالت این است که مابه‌التفاوت قیمت تعداد معدودی از کالاها را که افزایش قیمت داشته‌اند، جبران می‌کند تا مصرف خانوار کاهش نیابد. این موضوع تغییری در تابع تقاضا ایجاد نمی‌کند و کالابرگ الکترونیک جبران‌کننده رفاه از دست رفته نخواهد بود.

سیاست‌گذاری و درس‌های گذشته

نایب رئیس اتحادیه پیشکسوتان جامعه کارگری نیز با اشاره به ناکارآمدی برخی سیاست‌ها خاطرنشان کرد: برخی معتقدند پرداخت ریالی یا اعتباری در حوزه کالابرگ الکترونیکی اثربخشی لازم را ندارد و باید خود کالا به مصرف‌کننده داده شود. برای مثال، طرح کوپن سابق ویژگی غیرنقدی داشت، اما ایراد آن فروش کوپن در بازار سیاه بود؛ زیرا فرد تابع تقاضای مشخصی داشت و مبلغ کوپن را در جای دیگری هزینه می‌کرد.

 رضایی، کارگر کارخانه‌ای در کرج، می‌گوید:سال‌های قبل هندوانه و انار می‌خریدیم و بچه‌ها را دور هم جمع می‌کردیم. امسال فکر هندوانه هم نمی‌تونیم بکنیم؛ یکی‌دونه انار هم شده ۸۰ هزار تومان!

آمارهای رسمی هم این واقعیت تلخ را تأیید می‌کند. طبق گزارش بانک مرکزی، نرخ تورم مواد خوراکی در سال جاری بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته و فشار تورمی در دهک‌های پایین درآمدی رکورد زده است. کارشناسان هشدار می‌دهند که گرانی مداوم، نه‌فقط قدرت خرید، بلکه پیوندهای اجتماعی و آیینی جامعه کارگری را هم تضعیف کرده است.

اقتصاددانان معتقدند مناسبت‌هایی مثل یلدا یا نوروز، علاوه بر بعد فرهنگی، نقشی مهم در احیای حس امید و همبستگی اجتماعی دارند. اما وقتی جمع خانوادگی به دلیل تورم به «خرج اضافی» تعبیر می‌شود، پیامدهای روانی آن در بلندمدت خود را نشان خواهد داد.

در حالی‌که تنها چند روز تا یلدا باقی مانده، دل‌نگرانی کارگران بیش از آنکه برای شب نشینی و انار و آجیل باشد، حول این پرسش می‌چرخد: چگونه باید از پس اجاره، خوراک و پوشاک ماه آینده برآمد؟

این تحلیل‌ها نشان می‌دهد که در حالی‌که مناسبت‌هایی چون یلدا و نوروز نمادهایی از هویت و همبستگی ملی هستند، فشار اقتصادی اجازه نمی‌دهد کارگران در آن‌ها مشارکت کامل داشته باشند. از نگاه کارشناسان، تا زمانی که شکاف میان هزینه معیشت و درآمد واقعی نیروی کار پر نشود، مداخله‌های حمایتی صرفاً جلوی سقوط بیشتر را می‌گیرد، نه آنکه رفاه از دست رفته را بازگرداند یا شادی‌های سنتی را احیا کند./تسنیم